काठमाडौं— घाम अस्ताउँदै थियो, कृष्णपुर–१ निगालीको एउटा पुरानो टिनको छानो भएको घरको आँगनमा। घरको झ्यालबाट हेर्दा हरियो धानबारी लहराइरहेको थियो। तर त्यही हरियालीभित्र, एउटा कथा आइरहेको थियो– पीडाको, बेवास्ताको, र कुप्रथाको कथा।
कमला औजी २८ वर्षकी थिइन्। पहाडी जिल्ला अछामको मल्लेखबाट बसाइँ सरेर कञ्चनपुरको कृष्णपुरमा आएकी थिइन्। सपना थियो— छोरीलाई राम्रो विद्यालयमा पढाउने, आफ्ना दिनचर्यामा सजिलो ल्याउने, पहाडको कठोरता छोडेर तराईको सपनामा रमाउने।
तर जसरी झरीसँगै कीरा पनि झर्छ, त्यसैगरी सँगै ल्याइएकी थिइन् एक गहिरो सोच छाउसोच।
महिनावारी सुरु भएको दोस्रो दिन थियो। घरका चार जना कोठाभित्र आरामसँग थिए, तर कमला चाहिँ भुइँमा बनाइएको छाउगोठमा। सानो झुपडी, प्लास्टिकले छाएको, भित्र एउटा सिरक र फाटेको तकिया।
'घरभित्र बस्नु हुदैन,' भनेका थिए सासूले। 'देवी रिसाउँछिन्।'
कमलाले केहि नभनी मानिन्। आखिर यही त सुनेकी थिइन् उनले सानैदेखि।
त्यही रात, जून माथि आकाशमा मुस्कुराइरहेकै बेला, उनको निद्रामा सर्पले टोकेको थियो। विषालु सर्प थियो, जो गोठको कुनाबाट पस्यो।
छरछिमेकले सुतिरहेकी कमलालाई चिच्याउन नपाउँदै बेहोस अवस्थामा भेटे। हतार(हतार स्थानीय अस्पताल लगियो। तर त्यो विष त्यत्तिकै बलियो थियो, जति कमलाको सपना बलियो थियो।
त्यही दिन, असार २७ गते, छाउपडीको नाममा एक शिक्षित महिला — एक आमा, एक श्रीमती, एक छोरी — सधैँका लागि हराइन्।
तर यो कथा केवल कमलाको मात्र होइन।
यो कथा हो पहाडबाट तराई झरेका सयौं परिवारको, जसले जीवनशैली त बदले, तर सोच बदल्न सकेनन्।
छाउपडीको छायाँ उनीहरुको घरमा अझै बाँकी छ — जति नै नयाँ सहर, जति नै नयाँ घर भए पनि।
शिक्षा आउँछ, तर संस्कारको खोलमा थुनिन्छ।
सपना आउँछ, तर छाउपडीको छानामुनि हराउँछ।
जबसम्म ‘महिनावारी अपवित्र हो’ भन्ने सोच ज्यूँदै छ, तबसम्म अझ धेरै कमलाहरू सर्पको टोकाइ होइन, समाजको सोचको विषबाट मर्न बाध्य हुनेछन्।
